Sonntag, 29. April 2018

Asisto por aŭtoroj (4)

(Daŭrigo kaj fino)

La libropriskribo

La libropriskribo (blurb) estas la dorsflanka teksto de libro aŭ la koncerna priskribo ĉe Amazon. Oni povas bone evoluigi ĝin el la premiso.

  • Kiu estas la ĉefa persono?
  • Kion li volas?
  • Kio malhelpas lin?
  • Kio okazos, se li ne sukcesos? Kio estas la defio?

Ĝenro

Ne miksu ĝenrojn. Krimromano estas krimromano, romantikaĵo estas romantikaĵo, scienc-fikcio estas scienc-fikcio. Leganto kutime atendas krim- aŭ am- aŭ porjunulan romanon. Ekzistas pliaj ĝenroj preskaŭ nekonataj inter esperantistoj: junaj adoltoj / plenkreskuloj (young adult, ĵus plenkreskintaj personoj), urbanaj adoltoj (urban adult, (junaj) plenkreskintoj en urbo), samseksemuloj, duseksuloj, transseksuloj (LGBT, LBGT, Lesbian, Gay, Bisexual und Transgender) kaj multaj aliaj. Se vi volas verki romanon en du ĝenroj, tiam vi devas esti tre bona aŭtoro. Prefere ne faru tion.

Ekzemplo: Urboromano estas The Casual Vacancy de J. K. Rowling.

Ideoj

  • Pluraj personoj ĉasas la saman objekton.
  • La heroo ne volas enmiksiĝi, sed estas devigata de alia persono aŭ la cirkonstancoj.
  • Priskribu streĉan okazaĵon post po kvar paĝoj.
  • Komencu per enigmo. Ju pli da ĝi estas malkovrita, des pli granda ĝi estiĝas.

Konsiloj

  • Se afero iras, lasu ĝin iri!
  • Neniam finu libron per la vorto »Fino«.
  • Neniam substreku vortojn aŭ tekstopartojn. Ĉu vi iam vidis substrekadon en gazeto?.
  • Ne ŝanĝu la tiparon aŭ la tipar-grandecon en la teksto.
  • La maksimuma amplekso de alineo estu 250 vortoj (do iom malpli ol kindlo-paĝo). Pli longaj alineoj enuigas la leganton.
  • Verku ĉiutage! Eĉ se vi skribas nur kvin vortojn, tiam vi kutimiĝas, ke vi sidiĝas je difinita tempo kaj trejnas vian menson eniri la kreivan modon, per kiu vi verkos la libron.
  • Mi ĉiutage notas la progreson de la laboro kiel entuton da vorton de la libro. Tio motivas min.

Literaturo

Weiland, K. M.: Structuring Your Novel: Essential Keys for Writing an Outstanding Story (Helping Writers Become Authors Book 3) (English Edition) kaj aliaj libroj de la aŭtoro.


Postfina noto. Vi vidas, ke mi devis traduki multajn fakajn esprimojn, por kiuj apenaŭ ekzistas germana traduko, des malpli Esperant-lingva. Tial mi jen kaj jen aldonis en krampoj la anglajn nociojn.

Post-postfina noto: Estante verkisto, vi devas scipovi Esperanton en elstara grado kaj scii, kiam oni faras novan alineon kaj metas komojn kaj citilojn. Tio estas gramatikaj fundamentaĵoj, kiujn multaj verkistoj tamen ne scipovas. Lernu la lingvon, antaŭ ol vi verkas!

Knal Majsner

Sonntag, 25. März 2018

Asisto por aŭtoroj (3)

(Daŭrigo)

Ĉu libro, ĉu filmo?

Mi jam sufiĉe ofte (tro ofte) legis libron, pri kiu mi poste juĝis, ke en la kapo de la aŭtoro rondiris ne libro, sed filmo. Libro estas memstara ĝenro, nek filmo nek serio. Kiu havas filmon en la menso kaj surpaperigas ĝin, tiu ne verkas bonan libron. Male al verkanto de scenaroj la aŭtoro de libroj devas priskribi eksteraĵojn, kiujn spektanto de filmo vidas per unusola rigardo (domoj, ĉambroj, mebloj, tagopartoj, ĉeestantoj, mienoj, movoj ktp.).

Se vi skribas sinsekvajn historiojn: Estas diferenco inter serialo (La epizodoj formas unu grandan arkon, ili ne estas memstaraj sed daŭrigotaj.) kaj serio (La unuopaj epizodoj estas sendependaj unu de la alia.).

La leganto

  • Legantoj ne ŝatas, ke la aŭtoro mensogas al li.
  • Legantoj ne ŝatas, ke la aŭtoro enuigas ilin per longaj priskriboj.
  • Legantoj ne ŝatas Dion el la maŝino (Deus ex machina), do la miraklan elsavon de viktimo per subite aperanta heroo. Mirakloj eble okazas en realeco, sed neniam en libro.

Rakontu, ne raportu!

Ekzistas malnova regulo: Show don’t tell! Mi tradukas tion per Rakontu, ne raportu! Rakontado – tio estas la detala ellaborado kaj priskribado, la perado de plastika, viva bildo. Kontraŭ tio la raportado estas la konciza resumo de faktoj.

En libro oni trovas kaj rakontadon kaj raportadon, sed la rakontado devas superpezi. Raportado interligas scenojn.

Amplekso de verko

  • novelo1: ĝis 7 500 vortoj
  • rakonto: ĝis 40 000 vortoj
  • romano: pli ol 40 000 vortoj

Mi rekomendas, ke romano superu longecon de 60000 vortoj. La legantoj volas kontraŭvaloron por sia mono.

Se iu volas matematike ĉapitrigi libron:
• El 12 ĉapitroj po 5 000 vortoj (= 15 libropaĝoj A5) rezultas romano de 60 000 vortoj. En tiu kazo proksimume 15 000 vortoj estus akto.
• Oni povas skribi epizodojn de 1 500 vortoj kaj epizodetojn de 500 vortoj kaj kunigas ilin al ĉapitroj de 5 000 vortoj. (Epizodo ĉi tie simple estas peco da teksto.)
• Libro kun 48 000 vortoj povas konsisti el 32 epizodoj po 1 500 vortoj aŭ 16 ĉapitroj po 3 000 vortoj (unu akto po 8 epizodoj aŭ 4 ĉapitroj).

El 53 000 (anglaj) vortoj rezultas ĉirkaŭ 150 presitaj libropaĝoj.

Paĝo de kindlo-libro havas 250 ĝis 350 vortojn, uzante standardan tiparon kaj mezan tipograndon. La paĝonombrado de Kindle Select havas proprajn regulojn.

Titolbildo kaj interreto

  1. La aĉetonto traserĉas interretan paĝon pri bildoj kaj nur post tio legas la titolojn. La titolbildo estas la unua aĵo, kion la leganto vidas de la libro, kaj tial ĝi devigu lin dum ero da sekundo resti ĉe la libro, legi la titolon kaj alklaki la libropriskribon.
  2. Titolbildo ne devas esti artaĵo. Ĝi kaptu la leganton.
  3. Titolbildo devas informi la leganton pri la ĝenro.
  4. Ne faru blankajn fonojn, ĉar tiuj kunfandiĝas kun la fono de la retpaĝo.
  5. La tiparo devas konveni al la ĝenro.
  6. Elektu la tiparon kaj enmeton de la titolo tiel, ke la titolo estas ekkonebla ankaŭ je distanco kaj kiel antaŭvida bildeto ĉe Amazon.
  7. Mallongaj titoloj estas pli taŭgaj ol longaj.
  8. Nigra aŭ malhela skribo sur hela fono estas pli bone legebla ol inverse.
  9. La titolo ne estu antaŭ la bildo, ĉar tiukaze ĝi malaperas aŭ malklariĝas optike.
  10. Titolo diru al la leganto, kio lin atendas.
  11. Klientoj en interreto havas malpli da pacienco ol tiuj en librovendejo.
  12. Ne miru, ke multaj titolbildoj de grandaj kaj konataj eldonejoj tute ne respondas al tiuj kriterioj.

Knal Majsner


  1. novelo – E.-D. Krause (Großes Wörterbuch Deutsch-Esperanto. Hamburg 2007) tradukas la germanan »Kurzgeschichte« per novelo, kio sufiĉe kongruas al la PIV-a difino. La germana literaturscienco difinas ĝenrojn ĉefe per enhavo, la nuntempaj aŭtoroj aliflanke unuavice per la longeco de verko. Ŝajnas al mi kutimo, ke la angla novella, novelette respondas al la germana Kurzgeschichte kaj al la e-lingva novelo.

Sonntag, 25. Februar 2018

Asisto por aŭtoroj (2)

(Daŭrigo)

La 2a akto

En la dua el la kvar aktoj (do ekde 25 % de la historio) la ĉefa rolanto evoluas. Li ne nur reagas, sed prenas rolon de iniciatanto, tamen ne sukcesas kontroli la situacion. Problemoj kaj unuaj konfliktoj estas solvataj.

Je duono de la dua akto (3/8 de la historio) la kontraŭulo faras atakon. La ĉefa persono travivas plenan malvenkon. Lia agomaniero (modus operandi) ŝanĝiĝas.

La 3a akto

La tria el kvar aktoj komenciĝas ĉirkaŭ la duono de la historio kaj daŭrigas la solvon de problemoj. Estiĝas dua ekiga okazaĵo. La ĉefa persono scias, kio estas farenda, li ne plu reagas pasive, sed ekagas memstare kaj volas kontroli la pasadon de la historio. Lastfoje la aŭtoro povas enkonduki novajn informojn. La personoj devas fari decidojn. Denove je la duono de akto (5/8 de la historio) okazas insida atako de la kontraŭulo.

La 4a akto

En la kvara kaj lasta akto ĉiuj restintaj konfliktoj estas solvataj. Regas kvieto antaŭ ŝtormo kaj pozitiva humoro. La ĉefa persono devas venki novajn malfacilaĵojn kaj batali kontraŭ sia interna demono. La komisaro venkas sian alkohol-problemon. Oni ne enkondukas novajn informojn.

Je la duono komenciĝas la fina atako de la kontraŭulo. La ĉefa persono kuŝas sur la tero, estas minacata kaj venkota, kvazaŭ staras kun la dorso al la muro. Lia spirita aŭ karaktera evoluo kondukas la solvo de ĉiuj konfliktoj.

Je 90 procentoj de la rakonto estas finbatalo (black moment, showdown). Ĉio ŝajnas perdita. La posta fina solvo / fina venko donas al la leganto senton de kontentiĝo.

Scenoj

Beletraj libroj konsistas el sinsekvo de scenoj. Ĉiu sceno estas paŝo antaŭen en la historio. Ĉapitroj (se vi nun pensas pri tiuj) orientigas la leganton, sed kutime ne organizas la historion.

Scenoj estas verkataj el la vidpunkto de certa persono. Ili priskribas la celon (kion volas la persono?) kaj lian motivon (kial agas la persono?). Ekzistas konflikto malhelpanta la atingon de la celo. Tio kaŭzas desastron (preskaŭ-katastrofon). La celo ne estas atingita. Variaĵoj:

  • Ne, la celo ne estas atingita.
  • Jes, la cela estas atingita, sed …
  • Ne, la celo ne estas atingita, kaj krom tio … .

La desastro donas novan direkton al la historio. La ĉefa persono devas fari decidon: forkuri kaj kaŝi sinresti kaj batali.

Ekzemplo:

  • Celo: Han Solo volas sin kaj siajn amikojn sekurigi ĉe Lando Calrissian en la nuburbon de Bespin.
  • Konflikto: La Imperio jam okupis la nuburbon.
  • Desastro: Han Solo kaj kamaradoj estas maliberigitaj.

La aŭtoro decidas, super kiuj partoj de la libro sceno etendiĝas. Iusence libro estas granda sceno dispartiĝanta al multaj malgrandaj scenoj.

La antaŭhistorio

La antaŭhistorio estas la historio okazanta antaŭ la kaj kondukanta al la ĉefa intrigo. En krimromano ĝi povas raporti la krimon, aŭ kiel kaj kial estiĝis murdo. En romatikaĵo ĝi klarigas, kial la partneroj disiĝis. La antaŭhistorio ne devas detale prezentiĝi en la libro mem. Ofte sufiĉas, ke la aŭtoro konas ĝin (ĉar el ĝi estiĝas la verkaĵo) kaj konigas al la leganto nur la rezulton. Kelkfoje li devas rakonti la antaŭhistorion pli malpli komplete. Ĝi enhavu nur la faktojn gravajn por la libro. Oni ne ŝarĝu la leganton per antaŭhistorio, kiun li ne povas enordigi.

Personoj

Ĉiu historio vivas per siaj personoj. Ili kreas ligon inter la leganto kaj la libro. Personoj estu rekoneblaj individuoj, havu nomon kaj karakterizaĵojn: ekstera aspekto, prononcado, tikoj. Tiuj karaktizaĵoj iam kaj tiam estu menciataj. Karakterizaĵojn oni priskribas per faroj kaj agoj, ne per vortoj. (Ne: Li helpas povrulojn. Sed: »Mi nun devas ekiri kaj porti legomojn al nutraĵ-banko.«). Kiam Tom Sawyer igis siajn amikojn farbi la palisaron, li pruvis saĝon kaj psikologian sensivon.

La ĉefa persono devas havi malfortaĵon, makulon (»sian kriptoniton«).

Kie ne estas konflikto, tie ne estas historio. La konflikto estas la dilemo1 de la ĉefa persono, irigas la historion, kaj kreiĝas en la komenco de la libro.

Antaŭ ol leganto sentas kompaton kaj maltrankvilon pri iu, li devas scii, kial li sentu tion.

La ĉefa persono devas agadi. La komenco de libro montru lin laborantan penige kaj eble en tipa maniero.

Personoj ne agas en senaera spaco (tamen eble en kosmo) sed en ĉirkaŭaĵo pleniganta la mensajn blankaĵojn (white spaces, Leerstellen) de la leganto.

Historioj bezonas ne nur action (aktivan agadon), sed moviĝon. Ĝi donas al la leganto la senton de progreso kaj, se necese, de rapideco. Personoj devas movi sin (do prefere ne moviĝi de aliaj personoj, sed movi sin), eĉ se ili nur malfermas la malvarmŝrankon.


  1. dilemo – alternativo aŭ situacio, enhavanta du kontraŭajn proponojn, inter kiuj oni nepre devas elekti.

Knal Majsner

Samstag, 27. Januar 2018

Asisto por aŭtoroj (1)

Knal Majsner kontribuas kiel gastaŭtoro al mia blogo.

Kiu skribas nur por si mem, tiu ne publikigu. Kiu publikigas, tiu verku por la legonto.

Ĉi tiu blogero ne estas leciono pri la arto de libroverkado. Sed se iu volas verki libron, tiam estas bone anticipe aŭskulti kelkajn bazajn konsilojn kaj lerni ion el la spertoj de aliaj verkintoj. Mi esperas, ke speciale verkistoj, kiuj volas publikigi siajn librojn sendepende de agentoj kaj eldonejoj, povos utiligi miajn konsilojn.

La premiso

Libro komenciĝas per ideo aŭ sceno en kapo. Mia sekva paŝo estas la vortumado de tiu ideo kiel unu frazo. Skribante »unu frazon«, mi opinias »unu frazon«. Per tiu la verkanto tuj havas respondon je la demando, pri kio li nun verkas. Oni respondas per tiu unu (aŭ eble du) frazoj. Tiu unu frazo estas la premiso, kiu en pli longa formo estiĝos libropriskribo.

La premiso ne povas esti: Mia heroo savas la mondon.

Libroj rakontas historiojn kun personoj troviĝantaj en konflikto. Tial la premiso spegulas la ĉefan personon, lian konflikton kaj la rezultantan agadon. Dum la verkado oni povas kaj devas kontroli laŭ la premiso, ĉu oni ankoraŭ skribas la planitan libron, aŭ ĉu oni pense troviĝas jam delonge en alia historio.

Akra aserto: Se mi ne povas elfari premison, tiam la plano pri la libro estas misa.

La planado

Aktoj konsistigas historion

Kiu ne nur sidiĝas kaj sen antaŭaj pripensoj verkas libron (oni nomas tiun pantalonsidulo laŭ la angla pantser), sed volas plani la intrigon (tiu plano estas plotaĵo, la verkanto plotas la intrigon el unuopaj ideoj, kaj li tial estas plotanto), tiu lernas el diversaj lerniloj, ke oni dividas libron kiel klasikan dramon en tri aktojn. En tiuj evoluiĝas streĉoarko atinganta kulminon mallonge antaŭ la fino de la lasta (do ĉi tie: de la tria) akto.

Variaĵo de tio estas la kvarakta strukturo, kiu disigas la longan duan akton en du mallongajn pecojn.

Pri tiu temo ekzistas multe da literaturo, kaj neniu aŭtoro devas obei la instruojn.

La planado de intrigoj povas malhelpi, ke oni travivas verkad-blokadon. Dekomence oni scias, kiel la historio evoluas, kaj kiel ĝi finiĝas. Pantalonsiduloj ne verkas pli malbonajn librojn ol plotantoj, sed estas en pli granda danĝero, ke ilin haltigas verkad-blokado, aŭ ili forkonsumas siajn fortojn per malgravaĵoj aŭ inventas finon, kiu ne estas sinsekva rezulto el la pasado de la historio.

Antaŭparolo

Por antaŭparolo ne estas loko en beletraĵo. Tiujn informojn oni enplektas en la historion mem – se necese.

Prologo

Prologon la aŭtoro skribu nur, se ĝi estas nepra.

La 1a akto

La unua akto estas la unua kvarono de la libro. Ĝi enkondukas la historion, prezentas la ĉefan personon kaj liajn kontraŭulon, konflikton kaj la mondon, en kiu la personoj vivas. Pro »ekiga okazaĵo« (inciting event) la ĉefa persono perdas la ekvilibron, kaj la historio ekiras.

La aŭtoro kunmetas ĉiujn erojn de la rakonto. Personoj ekzemple estas: ĉefa persono, kontraŭulo, amanto, mentoro, flankulo, helpanto, partnero. Aŭtoro de fantaziaĵoj inventas diversajn sorĉilojn, radiantajn magiantajn ŝtonojn, flugantajn drakojn kaj tiel plu kaj devas preskaŭ komplete difini la mondon. Post la unua akto li ne enkondukas gravajn karakterizaĵojn, aparatojn, bestojn, pejzaĝojn.

En krimromano la krimulo jam devas ludi iun rolon. La »pafilo de Ĉeĥov« (serĉu en vikipedio) jam devas videble pendi sur la muro.

La unua linio

La unua linio estas la unua, plej bona kaj iam eĉ lasta okazo por tutpreni la leganton (nerespondita demando, Kial io estas tiel, kiel ĝi estas priskribata? Kiel povas esti, ke … Kial io okazis, aŭ ne?) La unua linio estas bonvenigo, saluto, ia »Hallo«. Ne malsaĝe foruzu ĝin! La unua alineo decidigas la leganton, ĉu li daŭrigas la legadon.

Ne ekzistas recepto por ĝi, foje sufiĉas frazeto kiel »Pluvis.« Se la leganto interesiĝas pri la libro kaj daŭrigas la legadon, tiam li atingas la hokon:

La hoko

La aŭtoro devas kapti la leganton per la unua frazo, la unua alineo, la unua aŭ plej malfrue sur la dua paĝo same kiel fiŝkaptisto kaptas fiŝon per hoko. La fiŝo devas manĝi la hokon, kaj la leganto devas aĉeti la libron. Hoko povas esti frazo, iam eĉ nur malmultaj vortoj, kiu konvinkas la leganton, ke li nepre devas plu legi la libron. Hoko estas, se la leganto demandas sin: Kio okazas tie?

Brute mortigita homo ne estas hoko.

La unuaj dek procentoj

Plia ebleco por interesigi la leganton pri romano estas la establa prezentaĵo (establishing shot) de la ĉefa persono kaj lia ĉirkaŭaĵo en unu aŭ du frazoj. La komenco aŭ la malfermanta ĉapitro difinas la tonon de la tuta historio kaj akordas la leganton al venontaj okazaĵoj. La ĉefa persono devas alfronti defiojn kaj travivas konfliktojn. Jen aperas konkreta demando, je kiu la leganto postulas respondon.

Komence de libro oni rezignu skribi banalaĵojn kaj histori-sciencajn kaj aliajn krominformojn.

La fino de la 1a akto

Fine de la 1a akto okazas ŝanĝo de la intrigo. Ekzistas punkto, post kies transiro oni ne povas reveni (point of no return) al la antaŭa vivo. La ekaranĝo (setup) estas finita, la rolantoj transiras la Rubikonon. Io, kio ŝanĝas la vivon de la ĉefa persono, okazis, kaj pro tiu ŝlosila okazaĵo li devas partopreni la agadon.

Knal Majsner